بیماری ایکتیوفتیریوس مولتی فیلیس (لکه سفید) در ماهی

بیماری ایکتیوفتیریوس مولتی فیلیس ( لکه سفید) در ماهی

ترجمه: دکتر محسن اصغری

دانشجوی دکتری شیلات-تکثیر و پرورش آبزیان دانشگاه منابع طبیعی ساری

ایکتیوفتیریوس مولتی فیلیس تک یاخته مژک داری است که بیماری لکه سفید را می تواند ایجاد کند. این عارضه مشکلات جدی ای را برای تولید کنندگان ماهیان پرورشی و آکواریومی در سرتاسر جهان ایجاد کرده است. ایک بعنوان عامل بیماری بسیار مهم برای ماهیان مناطق گرمسیری بخصوص گلد فیش ها می باشد. این بیماری با سرعت بسیار زیاد از یک ماهی به سایر ماهیان سرایت پیدا می کند ( همه گیری بسیار زیاد). این بیماری در صورت وجود تراکم در ماهیان می تواند تشدید گردد. انگل ایک می تواند تک یاخته های زیادی را بواسطه تقسیم ساده سلولی تولید کند، که خود می تواند هزاران انگل بالغ را بوجود آورد. ایک انگل اجباری بوده، بدان معنا که بدون حضور میزبان (ماهی) نمی تواند زنده بماند. پس با انتقال و عدم حضور ماهی در یک محیط می تواند شرایط از بین بردن آن را فرآهم نمود. شیوع ایک در مزارع پرورشی وضعیتی اضطراری است بدان معنا که درمان می بایست سریعا صورت پذیرد. اگر درمان به تاخیر افتد این بیماری می تواند مرگ 100% ماهیان را به همراه داشته باشد.

انگل

ایک بعنوان مهمترین و با اهمیت ترین انگل تک یاخته ای در آبزیان شناخته می شود. موجود بالغ آن بشکل بیضی متمایل به گرد در اندازه 5/. تا ا میلیمتر می باشند. انگل بالغ دارای مژک های یکسان، همچنین هسته نعل اسبی شکلی که بصورت شاخص قابل رویت می باشد. مراحل رشد انگل در داخل کیسه هایی مابین لایه های پوست میزبان می باشد.انگل زمان بلوغ از ماهی جدا شده و تعداد زیادی نوزاد دارای قابلیت شنا تولید می کنند. اینها می بایست ظرف مدت 48 ساعت یک میزبان ( در دمای 26-23 ) پیدا کنند در غیر اینصورت از بین خواهند رفت. در شکل 1 چرخه زندگی انگل ایک بصورت کامل نشان داده شده است:

شکل 1: چرخه زندگی انگل ایک

علائم بیماری:

نشانه بارز انگل ایک بروز لکه های سفید کوچک روی پوست و یا آبشش می باشد. پیش از ظهور لکه های سفید، ماهی ممکن است علائمی نظیر کاهش اشتها، کم تحرکی، ضعف و سوزش همچنین فلشینگ را نشان دهد. چنانچه انگل تنها بر روی آبشش ظاهر شود، لکه های سفید بطور کلی مشاهده نخواهند شد، اما احتمال از بین رفتن تعداد زیادی از ماهیان وجود دارد. در این شرایط، آبشش ماهیان رنگ پریده و متورم خواهد شد. برخی بیماریهای آبزیان می توانند علائمی مشابه لکه سفید داشته باشند، بنابراین مشاهده لکه سفید تنها راه تشخیص ایک نمی باشد. پوست و آبشش ماهیان زمانی که علائم اولیه بیماری بر روی بدن ماهی مشاهده گردید می بایست از این عارضه زدوده گردند. به محض مشاهده نشانه های انگل بر روی بدن ماهی، درمان می بایست آغاز گردد. ماهیانی که بشدت آلوده شده اند ممکن است در اثر شروع و حتی در هنگام درمان زنده نمانند.

تشخیص انگل ایک:

  تشخیص ایک از طریق انجام آزمایشات میکروسکوپی بر روی نمونه های پوست و آبشش ها قابل انجام می باشد. نمونه برداری از طریق برداشتن بخشی از ناحیه لکه سفید از یک ماهی آلوده و سپس قرار دادن آن روی یک اسلاید میکروسکوپی و سپس افزودن چند قطره آب مقطر و قرار دادن لامل بر روی آن قابل انجام می باشد. انگل بالغ در اندازه ای بزرگ، به رنگ تیره ( با توجه به ضخامت مژک ها کل صفحه بطور تقریبی پوشش داده می شود) و دارای هسته ای نعل اسبی شکل در زیر میکروسکوپ با بزرگنمایی  X100  قابل رویت می باشد (شکل 2). انگل بالغ به آرامی به فرم غلتیدن به کرار حرکت کرده و بدین فرم قابل تشخیص می باشد. شکل نابالغ انگل ( تومیت ها ) کوچکتر و شفاف بوده و به سرعت حرکت می کند (شکل 3 ).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

پیشگیری از ایک:

پیشگیری از بروز انگل ایک نسبت به درمان آن پس از شیوع و پیشرفت آن ارجعیت خواهد داشت. تمامی ماهیان وارده به استخر های پرورش ماهی می بایست حد اقل به مدت 3 روز زمانی که دما بین 28-23 درجه سانتی گراد باشد تحت قرنطینه قرار بگیرد. در دماهای پایین تر قرنطینه 3 روزه جهت بروز انگل ایک بواسطه طول دوره زندگی اش کافی نخواهد بود. به همین دلیل و همچنین جهت جلوگیری از بروز سایر بیماریهایی که دوره نهفتگی بیشتر از 3 روز را دارند، افزایش طول دوره قرنطینه بطور جدی توصیه می شود.کمترین دوره برای قرنطینه کردن ماهی جدیدالورود 3 هفته در نظر گرفته می شود.

درمان انگل ایک:

بدلیل چرخه زندگی غیر معمول انگل و اثر دمای آب بر روی چرخه زندگی آن کنترل بروز بیماری ایک بسیار مشکل است. در شکل 1 چرخه زندگی انگل ایک نشان داده شده است. در چرخه نشان داده شده، تنها تومیت های دارای قابلیت شنا به درمان شیمیایی حساس می باشند. این بدان معنا است که استفاده از یک روش درمان می تواند تومیت هایی که بشکل سیست درآمده اند و هنوز به داخل پوست ماهی میزبان نفوذ نکرده اند را از بین برد. استفاده از روش درمان واحد نمی تواند بر روی ارگانیزم هایی که بعد از درمان ظهور پیدا می کنند یا انگل های ضعیف شده در اثر استفاده از مواد شیمیایی موثر باشد. تکرار درمان، تومیت های جوان را بطور پیوسته از بین برده و همچنین مانع از ادامه دار شدن بیماری خواهد شد. همه گیری می تواند از طریق از بین بردن انگل های بالغ چسبیده به ماهی بیمار ، تومیت هایی که در سیست ها بسر برده و در نهایت نوزادان جوان انگل را بوجود می آورند و نمی توانند بدلیل تکرار کاربرد مواد شیمیایی زنده بمانند کنترل خواهد شد. این روش سیستهای زیادی را از محیط برداشته، تعداد تومیت های خارج شده از سیست را کاهش می دهد.

درجه حرارت آب اثر بالقوه ای روی چگونگی سرعت تکامل چرخه زندگی ایک ( شکل 1) دارد. در درجه حرارت های بالا ( 23 تا 28 درجه سانتی گراد ) چرخه زندگی انگل در طی 48 ساعت تکمیل می شود، بدان معنا که درمان هر روزه با استفاده از مواد شیمیایی می بایست مد نظر قرار گیرد. در دماهای پایین تر چرخه زندگی طولانی تر، پس درمان می تواند با فاصله زمانی بیشتری صورت پذیرد. بعنوان مثال در آب با دمای 15 درجه سانتی گراد، تکرار درمان با فاصله 5-4 روز می بایست صورت پذیرد. در آب های با دمای بالا، درمان حداقل با 3 تکرار به فواصل 2 تا 3 روز مورد نیاز می باشد. در آبهای سرد تر، درمان حداقل با 5 مرتبه تکرار به فاصله هر 3 تا 5 روز می بایست بکار گرفته شود. درمان تا قطع کامل تلفات ناشی از ایک نمی بایست متوقف گردد.گله ماهیان در زمان بهبودی می بایست تحت نظر باشند، زیرا ماهیان ضعیف تر حساسیت بیشتری نسبت به ابتلا به عفونت های باکتریایی خواهند داشت. انتخاب ماده شیمیایی مورد استفاده جهت درمان ایک بر اساس شرایط کیفی آب، گونه ماهی که می بایست درمان گردد و نوع سیستمی که ماهی می بایست در آن درمان گردد می تواند متغییر باشد. سولفات مس، فرمالین و پرمنگنات پتاسیم همگی می توانند جهت مقابله با انگل ایک زمانی که در یک غلظت مناسب و تکرار صحیح درمان همانگونه که در قسمت بالا گفته شده موثر باشند.

نکات مورد توجه برای درمان ماهیان خوراکی  

 گربه ماهیان کانالی نواحی جنوب شرقی اغلب در استخر ها پرورش می یابند. برای این گونه از ماهیان، سولفات مس جهت درمان ایک بیشتر مد نظر می باشد. این ماده شیمیایی بسیار موثر و ارزان بوده و بطور قابل ملاحضه ای جهت درمان در حجم های بسیار زیاد آب کارا می باشد. سولفات مس بخصوص در آبهای با درجه قلیاییت پایین سمی می باشد.هرگز از سولفت مس بدون اندازه گیری قلیایت کل آب استفاده نشود، ابعاد استخری که قرار است درمان در آن صورت پذیرد را اندازه گیره کرده، ماده شیمیایی قابل استفاده نیز می بایست بدقت توزین گردد.

مقدار یا دز سولفات مس قابل استفاده اغلب از طریق تعیین قلیائیت کل آب و تقسیم عدد آن بر 100 قابل محاسبه می باشد. بعنوان مثال، اگر قلیائیت کل استخری 100 میلی گرم بر لیتر باشد، پس 100/100=1 میلی گرم بر لیتر سولفات مس جهت مصرف مورد نیاز می باشد.  از سولفات مس زمانی که قلیائیت کل کمتر از 50 میلی گرم بر لیتر باشد استفاده نکنید. استفاده از سولفات مس ممکن است منجر به کاهش شدید اکسیژن گردد، بنابراین، در هنگام استفاده از آن هوادهی می بایست صورت پذیرد. استفاده از سولفات مس در فصول گرم و یا زمانی که بلوم جلبکی قابل مشاهده باشد ریسک بالایی را به همراه خواهد داشت. به خاطر داشته باشید، اگر اطلاعاتی در خصوص میزان قلیائیت آب و همچنین ابزار اندازه گیری آن را ندارید از سولفات مس استفاده ننمائید.

اگر به دلایلی نظیر پایین بودن قلیائیت کل آب و یا عدم وجود دستگاه هواده و … نمی توانید از سولفات مس استفاده نمائید، پرمنگنات پتاسیم می تواند جایگزین مناسبی باشد. اولین اشکال در خصوص انتخاب پرمنگنات پتاسیم، قیمت بالای آن می باشد. پرمنگنات پتاسیم موثر تر و بی خطر تر از سولفات مس می باشد. پرمنگنات پتاسیم با دز یا مقدار 2 میلی گرم بر لیتر می تواند بکار گرفته شود که در نتیجه استفاده آن رنگ آب صورتی متمایل به بنفش ( ارغوانی) خواهد شد. آب اگر در مدت زمان 8 تا 10 ساعت به رنگ زرد یا قهوا ای تغییر یافت، درمان می بایست تکرار گردد. بطور معمول درمان با استفاده از پرمنگنات پتاسیم با 3 تکرار ( با دز 2 میلی گرم بر لیتر در هر بار مصرف) برای این انگل پیشنهاد می گردد ( حداکثر مقدار مورد استفاده 6 میلی گرم بر لیتر).

فرمالین می تواند جهت درمان ایک در ماهیان نگهداری شده در تانکهای پرورشیمی استفاده شود. استفاده از فرمالین روشی ایده آل برای ایک در استخر های خاکی نبوده، حال آنکه در تانکهای پرورشی با هوادهی بالا عملکرد بسیار مناسبی خواهد داشت. بایست توجه داشت که فرمالین از درون بیوفیلتر ها عبور داده نشود، زیرا سبب از بین رفتن باکتری های مفید موجود بر روی بیوفیلتر ها شده ، که در صورت نبود این باکتری ها میزان آمونیاک ممکن است به حد کشنده آن برسد. حمام کوتاه مدت با 250 میلیگرم بر لیتر فرمالین در مدت 30 تا 60 دقیقه می تواند سبب تغییر کیفی آب شود.تمیز کردن تانک همچنین سبب کاهش تعداد انگل ها خواهد شد.   هنگامی که یکی از روش های درمانی نظیر استفاده از فرمالین در حال انجام می باشد، هرگز ماهی را در آب همراه با فرمالین بیشتر از محدوده توصیه شده رها نکنید. ماهی بیمار ممکن است تحمل شرایط درمانی را نداشته باشد. حمام بلند مدت فرمالین با غلظت 15 میلی گرم بر لیتر در درون تانک ها می تواند استفاده شود.

از نمک نیز می توان در حجمه های کم آب جهت کنترل انگل ایک استفاده نمود. این عمل در در دریاچه ها و استخر های خاکی کاربردی نیست چون افزایش حتی یک واحد کم غلظت نمک در حد 01/. % در آب ، نیازمند استفاده از حجم زیادی نمک خواهد بود. در اندازه های کوچک ( نظیر تانک ها) نمک می تواند مفیید واقع شود. ماهی می تواند در محلول 3 % نمک (30000 میلی گرم بر لیتر ) از 30 ثانیه تا چند دقیقه، یا در یک حمام بلند مدت در غلظت پایین ( 05/.% = 500 میلی گرم بر لیتر ) درمان شود. استفاده از نمک در غلظت های کمتر (01/. تا  05/. % ) می تواند روشی مناسب جهت کنترل انگل ایک بدون آسیب رساندن به بیوفیلتر ها در استخر های دارای آب برگشتی باشد.